Rydygier (pierwotnie Riediger) Ludwik (1850–1920), chirurg, profesor UJ, profesor i rektor Uniw. Lwow. Ur. 21 VIII w Dusocinie w pow. grudziądzkim, był najmłodszym z trzynaściorga dzieci Karola Riedigiera, właściciela niewielkiego folwarku i jakiejś nieruchomości w Chełmnie, oraz Elżbiety z Koenigów.

R. uczył się kolejno: w diecezjalnym progimnazjum Collegium Marianum w Pelplinie, w gimnazjach w Chojnicach i Chełmnie, gdzie w r. 1869 zdał maturę. Myślał o karierze wojskowej, ale ostatecznie rozpoczął w r. 1869 studia medyczne na uniw. w Gryfii. Od młodości podkreślał swoją polskość, na uniwersytecie zmienił samowolnie dotychczasową pisownię nazwiska Riediger na Rydygier, za co w czasie studiów i potem w pracy karany był mandatami przez władze pruskie. W r. 1869 należał w Gryfii do założycieli akademickiego stowarzyszenia «Polonia». W Gryfii studiował w l. 1869–72. Potem semestr spędził na uniw. w Berlinie; specjalizował się tu w internie, okulistyce, a przede wszystkim w chirurgii u Bernarda Langenbecka. Przez wiosenny semestr 1873 kształcił się w Strasburgu w chirurgii operacyjnej u Alberta Lueckiego i Fryderyka Recklinghausena, doskonalił się też w okulistyce i ginekologii. Dyplom lekarski uzyskał w Gryfii 8 XII 1873 i zaangażowany został do kliniki chirurgicznej; dn. 28 III 1874 doktoryzował się tam z medycyny, chirurgii i położnictwa na podstawie pracy Experimentale Beiträge zur Lehre von der Wirkung der Carbolsäure (Greifswald 1874), w której określił stopień toksyczności tego kwasu przy likwidacji zapaleń. Prawdopodobnie w r. 1875 opuścił Gryfię dla asystentury w dużym szpitalu Najśw. Marii Panny w Gdańsku, prowadzonym przez Boromeuszki (dziś III klinika Akad. Med. w Gdańsku). Po pewnym czasie przeniósł się do Chełmna jako wolno praktykujący lekarz; sporadycznie operował w miejscowym szpitalu Sióstr Miłosierdzia, m. in. już wtedy operował pacjentki chore na przetokę pęcherzowo-pochwową. Niezadowolony ze współpracy ze szpitalami, prowadzonymi przez żeńskie zakony, planował założenie własnego zakładu. W kwietniu 1877 wrócił do Gryfii jako I asystent kliniki chirurgicznej i polikliniki. Habilitował się 10 III 1878 w Jenie na podstawie pracy Eine neue Methode zur Behandlung von Pseudarthrosen (Jena 1878, po polsku Nowy sposób leczenia sustawów wrzekomych, „Przegl. Lek.” 1878 nr 9, 10). Zaraz też został zaangażowany jako I asystent kliniki chirurgicznej w Jenie, gdzie przebywał do wiosny 1879; wykładał tu chirurgię szczegółową, naukę o zwichnięciach, złamaniach i przepuklinach, przez kwartał kierował w zastępstwie chorego prof. F. Rieda kliniką. W tym czasie odbył podróże naukowe do Warszawy dla poznania kliniki chirurgicznej (Juliana Kosińskiego) i ginekologicznej (Władysława Tyrchowskiego) oraz do Wiednia do kliniki Chirurgicznej Teodora Billrotha.

W r. 1878 dzięki materialnej pomocy żony kupił R. w Chełmnie przy ul. Dworcowej 9 realność, w której założył prywatną klinikę chirurgiczną, okulistyczną i ginekologiczną; prowadził je do r. 1887. Był to wzorowy zakład leczniczy na 25 łóżek, z salami operacyjnymi, ambulatorium, budynkiem dla prac doświadczalnych na zwierzętach, parkiem dla rekonwalescentów, nowoczesnym wyposażeniem (dużo lepszym niż wtedy na UJ). Rocznie leczył R. w nim do 2 tys. osób z Pomorza i Wielkopolski. Przy tej klinice zgrupował dobrych chirurgów, jak Wiktor Wehr, Leon Polewski, którzy podobnie jak on pracowali równocześnie naukowo. R., wzorując się na klinikach uniwersyteckich, publikował w „Przeglądzie Lekarskim” sprawozdania z działalności lekarskiej i naukowej swej kliniki. Bardzo czynny na Pomorzu, wspierał R. Pomorskie Tow. Pomocy Naukowej dla akademików pomorskich na uczelniach niemieckich, uczestniczył w akcjach propagujących polskość, za co był szykanowany przez władze. Organizował m. in. zjazdy lekarzy w Chełmnie, był przewodniczącym Wydz. Lekarsko-Przyrodniczego Tow. Naukowego w Toruniu. W r. 1881 ubiegał się o katedrę chirurgii UJ, ale mimo poparcia Rady Wydziału T. Billroth przeforsował przez Min. Wyznań Religijnych i Oświaty swego ucznia Jana Mikulicz-Radeckiego. Gdy ten jednak po kilku latach zrezygnował z Krakowa na rzecz Królewca (potem zresztą wyjechał do Wrocławia), R. został już bez przeszkód dn. 2 VII 1887 powołany na Katedrę Chirurgii UJ jako profesor zwycz. Szykany pruskie i donosy do Wiednia spowodowały, że w r. 1887 zrezygnował z rodziną z obywatelstwa pruskiego, przyjął na krótko bawarskie (jako Rydygier), potem zaś austriackie. Przed wyjazdem do Krakowa sprzedał swą klinikę L. Polewskiemu.

W Krakowie w l. 1887–9 przeprowadził R. budowę nowoczesnej kliniki chirurgicznej przy ul. Kopernika 40 (dziś I Klinika Chirurgii Ogólnej) o trzech salach operacyjnych, siedmiu dla chorych, z dużą salą wykładową, laboratoriami i ogrodem dla rekonwalescentów. Klinika miała trzy etaty asystenckie. W r. 1888/9 był R. dziekanem Wydz. Lekarskiego, w r. 1894 kierował w zastępstwie chorego Lucjana Rydla kliniką okulistyczną. W r. 1889 zainicjował w Krakowie Zjazdy Polskich Chirurgów; odbywały się one początkowo corocznie, potem co kilka lat. W r. 1921 dały one początek Tow. Chirurgów Polskich. Już w Krakowie zgrupował wokół siebie wybitnych uczonych, jak Leon Kryński (którego wyhabilitował), Aleksander Bossowski, Wincenty Łepkowski, Karol Kiecki, Bronisław Kozłowski, Stanisław Krassowski, Antoni Gabryszewski.

W r. 1897 w związku z uruchomieniem na Uniw. Lwow. Katedry Chirurgii R. został na nią powołany jako profesor zwycz. i kierownik nowej kliniki chirurgicznej przy ul. Pijarów 4, była ona wybudowana na wzór krakowski, miała jednak większe rozmiary i liczniejszy personel. Z R-em przeszli do Lwowa niektórzy pracownicy UJ. We Lwowie R. wyhabilitował m. in. W. Wehra, Romana Barącza, Antoniego Gabryszewskiego, Maksymiliana Hermana, Grzegorza Ziembickiego, Hilarego Schramma (wznowienie habilitacji), tu z jego szkoły wyszli także: syn R-a Antoni, którego przewidywał na następcę, ale któremu z powodu jawnie antyaustriackiego nastawienia nie zatwierdzono w r. 1914 habilitacji, Jan Zaorski, Jakub Selzer, Adam Majewski, stomatolog Teodor Bohosiewicz, późniejsi profesorowie we Lwowie Teofil Zaleski, Stanisław Ruff, Tadeusz Ostrowski i Stanisław Mossing. R. stale wzbogacał we Lwowie klinikę nowoczesną aparaturą, m. in. Roentgena, co łączyło się z rozbudową kliniki. W r. 1911 otrzymał z Wiednia rad. Nie udało mu się jednak powiększyć kliniki o pawilon ortopedyczny. W r. 1898/9 był dziekanem Wydz. Lekarskiego, w r. 1901/2 rektorem Uniw. Lwow. W r. 1905 Uniw. Karola w Pradze zaprosił go na katedrę i klinikę chirurgii, czego R. nie przyjął. W l. 1914–16 przebywał w Brnie, kierując szpitalem wojskowym. Potem wrócił do Lwowa i podjął działalność w zdewastowanej klinice. W r. 1920 jako generał-porucznik WP organizował szpitale wojskowe, był szefem sanitarnym armii na Pomorzu. W tym czasie zamierzał też uczestniczyć w uruchomieniu Wydz. Lekarskiego Uniw. w Poznaniu i utworzeniu tam Kliniki Chirurgicznej; nosił się też z planami zorganizowania Wojskowej Akademii Medycznej. Myślał również o prywatnej lecznicy pod nazwą Instytutu Chirurgicznego Polskiego w Tczewie i spędzeniu tam życia na emeryturze. W związku z tym sprzedał majątek Fujna w pow. żółkiewskim (1595 morgów, w tym 1574 lasu).

R. należał jako świetny operator, inicjator nowych metod, utalentowany organizator do wybitnych chirurgów swego czasu. Działalność jego przypadła na okres rozwoju chirurgii przewodu pokarmowego opierającej się na zasadach antyseptyki, potem aseptyki. W chirurgii żołądka wykonał w r. 1880 jako drugi po J. Péanie, a na trzy miesiące przed Billrothem, wycięcie odźwiernika z powodu raka; wiadomość o tym zaraz opublikował w „Przeglądzie Lekarskim”; Billroth uczynił to w czasopiśmie niemieckim dopiero w rok później, mimo to operacja ta nosi do dziś nazwę Billrotha. O priorytet swój – zresztą też z pobudek narodowych – walczył R. bezskutecznie przez 25 lat. Jako pierwszy w świecie wyciął w r. 1881 żołądek z powodu wrzodu; t. r. wycinał raka na odcinkach żołądka. Wykonywał także operacje wycinania żołądka przy przedziurawieniu wrzodu i krwotoku wrzodu żołądka, co do dziś powszechnie jest uznawane w chirurgii. W r. 1904 zastosował nową metodę resekcji żołądka. R. należał do pierwszych chirurgów wycinających obumarłe części jelit w przypadku uwięzłych przepuklin (1881). Operował własną metodą wgłobienia jelit przy ich niedrożności (metoda Rydygiera – 1885), raka odbytnicy przez czasowe usuwanie kości krzyżowej (metoda Rydygiera – 1893), ustalił ruchomą śledzionę w kieszeni otrzewnej ściennej (metoda Rydygiera – 1895). Pierwszy w Polsce operował chorego z przetoką kałową przy pourazowym pęknięciu jelita (1881), w r. 1899 zainicjował własną metodę otwierania jamy brzusznej przy zapaleniu wyrostka robaczkowego, a w r. 1907 plastykę zwężonego wskutek oparzenia przełyku. Do niego należy też pomysł sztucznego odbytu pośladkowego. W chirurgii plastycznej stosował już w r. 1901 płat skórno-mięśniowy przy operacji tętniaka tętnicy, w r. 1908 płat kostno-skórny z obojczykiem dla odtworzenia żuchwy, w r. 1910 pokrycie kikuta kości udowej po amputacji skórnym płatem mostowym. Stosował też nowe sposoby odtwarzania tkanek przy przeszczepieniu płatów mięśniowych. W kardiochirurgii zaproponował w r. 1899 własną metodę łatwego i szybkiego dojścia do serca bez uszkodzenia opłucnej, utrzymującą się z modyfikacjami do dziś. Propagował ją w praktyce klinicznej i w swych pracach, jeszcze w podręczniku Krótki zarys chirurgii wojennej dla lekarzy wojska polskiego czynnych w pierwszych liniach sanitarnych (W. 1920). Swą metodą operował R. w r. 1901 tętniak tętnicy podobojczykowej, w r. 1912 demonstrował chorego z podwiązaną szyjną tętnicą wewnętrzną. R. przyczynił się też do rozwoju urologii. W r. 1887 pierwszy w Polsce wprowadził własną metodę śródotrzewnowego otwarcia pęcherza moczowego dla usunięcia kamieni, w r. 1888 oryginalny sposób cięcia nadłonowego, w r. 1891 metodę dorabiania ubytków moczowodu – także u dzieci, dla zapobieżenia uszkodzeniom cewki moczowej przy operacji kroczowej gruczolaka prostaty zastosował w r. 1900 własną oszczędną metodę (metoda Rydygiera), w r. 1902 nową technikę operowania wynicowanego pęcherza moczowego, w r. 1899 roentgenował już chorych dla rozpoznania kamicy moczowej, od r. 1901 leczył gruźlicę układu moczopłciowego wycinając oprócz nerki zgruźliczone części pęcherza. Należał do chirurgów uznających potrzebę współdziałania z internistami, współpracował m. in. z Walerym Jaworskim z UJ, w r. 1890 sprowadził od Roberta Kocha tuberkulinę dla leczenia gruźlicy kości.

Ortopedią zajmował się R. od początku. Już w pracy habilitacyjnej przedstawił swoje metody pobudzania mostu kości. W szczególnych wypadkach zalecał całkowite wycięcie stawu dla uzyskania czynności ruchów. W Chełmnie leczył wiele przypadków gruźlicy stawów przy minimalnej śmiertelności, w r. 1896 pierwszy w Polsce wykonał krwawe nastawienie zwichniętego biodra. Od r. 1879 zajmował się też ginekologią, usuwał guzy jajników, zaatakowane rakiem szyjki macicy, w r. 1893 zmodyfikował operację raka piersi. Opublikował ponad 200 prac (wg S. Sokoła, u S. Konopki do 1900 r., ok. 350, ale w tym wiele równolegle w kilku miejscach), po polsku, niemiecku, francusku, przy czym starał się naprzód ogłaszać je po polsku. Artykuły jego znajdują się w czasopismach: „Przegląd Lekarski”, „Gazeta Lekarska”, „Medycyna”, „Kronika Lekarska”, „Lwowski Tygodnik Lekarski”, „Wiener Klinische Wochenschrift”, „Berliner Klinische Wochenschrift”, „Centralblatt für Chirurgie”, „Archiv für Gynekologie”. Jako pozycje zwarte ukazały się: O zdrojach ojczystych i stosunkach ich do zagranicznych (P. 1877), Podręcznik chirurgii szczegółowej (P. 1886–93 1–II), O leczeniu ran (W. 1891), O sposobie chloroformowania (W. 1893), O leczenia gruźlicy stawów (W. 1895), Aseptyczny stół operacyjny (Kr. 1898), O zapaleniu otrzewnej (W. 1899), Zasady leczenia chirurgicznego chorób żołądka (W. 1901), Leczenie chirurgiczne wrzodu żołądka (W. 1912). Historii medycyny dotyczyły wspomnienia pośmiertne o T. Billrocie oraz praca o polskim udziale w rozwoju chirurgii przewodu pokarmowego w „Księdze pamiątkowej Uniwersytetu Lwowskiego ku uczczeniu pięćsetnej rocznicy fundacji Jagiellońskiej Uniwersytetu Krakowskiego” (Lw. 1900). Od r. 1878 brał udział w corocznych zjazdach chirurgów niemieckich, od r. 1889 w zjazdach chirurgów polskich, w zjazdach lekarzy i przyrodników polskich, potem także w analogicznych niemieckich i w międzynarodowych kongresach lekarskich (Londyn 1881, Moskwa 1897, Paryż 1900, Bruksela 1906), wygłaszając na nich referaty.

R. w niektórych sprawach był konserwatystą, np. pozostał przeciwnikiem dopuszczenia kobiet do studiów medycznych (co nastąpiło w Austrii w r. 1897) i w tej kwestii polemizował z Napoleonem Cybulskim. Przestrzegając ściśle antyseptyki i aseptyki, dzięki czemu śmiertelność w prowadzonych przez niego klinikach była nikła, nie uznawał stosowania gumowych rękawic oraz czepków operacyjnych. Niezwykle surowy w klinice i na katedrze, towarzysko był człowiekiem gładkim. Przykładał dużą wagę do dowodów uznania, jak manifestacje w r. 1903 ze strony uczelni i studentów, by pozostał we Lwowie, gdy zaproponowano mu katedrę i klinikę na czeskim uniwersytecie w Pradze, ze strony rządu jak order Żelaznej Korony III kl. (1890), tytuł radcy dworu (1897), wyniesienie do stanu szlacheckiego przez cesarza Franciszka Józefa I (1903), komandoria papieskiego Orderu św. Grzegorza (1898). Był członkiem honorowym Zjazdów Chirurgów Polskich, Warszawskiego Tow. Lekarskiego, Lwowskiego Tow. Lekarskiego, członkiem Niemieckiego Tow. Urologicznego i Niemieckiego Tow. Chirurgicznego. R. zmarł nagłe 25 VI 1920 we Lwowie. Pochowano go z honorami wojskowymi na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Już w r. 1896 miano umieścić w klinice chirurgicznej UJ płaskorzeźbę R-a, czemu sprzeciwił się Stanisław Smolka. W r. 1899 cały polski świat lekarski uczcił we Lwowie 25-lecie jego działalności naukowej. W r. 1951 jego osobie poświęcono obrady XXXV Zjazdu Tow. Chirurgów Polskich w Lublinie. W r. 1958 odsłonięto w szpitalu w Chełmnie tablicę pamiątkową R-a. W r. 1953 imieniem jego nazwano salę wykładową Akad. Med. w Gdańsku oraz ulicę we Wrocławiu, w r. 1988 nowo wybudowany szpital B w Krakowie – w Nowej Hucie-Mistrzejowicach, a w r. 1989 Akad. Med. w Bydgoszczy, szpital chirurgiczny w Częstochowie.

W małżeństwie z Marią Borkowską (1836–1918) miał R. synów Antoniego, chirurga, który po pierwszej wojnie wyemigrował do Ameryki Południowej, i Józefa. W r. 1919 ożenił się z nauczycielką synów, Adelą Albertyną (zm. 1934).

Popiersie R-a w I Klinice Chirurgii Ogólnej AM w Kr. dłuta R. Firka; Portret R-a przez Leona Wyczółkowskiego w I Klinice Chirurgii Ogólnej w Krakowie, reprod. w: Nicieja S., Z archiwum łyczakowskiego – Chirurg-generał, „Semper Fidelis” 1990 nr 2; – Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w.; Ilustr. Enc. Trzaski; W. Enc. Powsz. (PWN); Biogr. Lexikon d. hervorr. Ärzte, II 1347; Dorland, The American Illustrated Medical Dictionary, Philadelphia 1957; Österr. Biogr. Lexikon; – Borzyszkowski J., Inteligencja polska w Prusach Zachodnich, 1848–1920, Gd. 1986; Bross W., Zasługi Rydygiera na polu chirurgii, „Pol. Przegl. Lek.” 1951 z. 4; Chojna J. W., Dzieje urologii polskiej, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” 1989 z. 2 s. 203–4; tenże, Zarys dziejów urologii polskiej, Wr. 1974 (fot., częściowa bibliogr.); Czupryna A., Orzeł-Nowak A., Ludwik Rydygier – życie i dzieło, Kr. 2005 s. 18, 81-2; Dr Ludwik Rydygier, „Biesiada Liter.” 1899 z. 25; Dr Ludwik Rydygier, „Iris” (Lw.) 1899 z. 6; Dziak A., Zarys dziejów ortopedii polskiej, Wr. 1976; Hist. Nauki Pol., IV; Jot.-Ka., Prof. dr Ludwik Rydygier (25-lecie pracy na niwie lekarskiej), „Kur. Codz.” 1899 z. 19 (fot.); Jubileusz dr Ludwika Rydygiera, „Tyg. Illustr.” 1899 z. 21 s. 404 (fot.); Jubileusz 75-lecia Szpitala Chirurgicznego im. dr Ludwika Rydygiera w Częstochowie, Częstochowa 1988; Kijewski P., Prof. dr Ludwik Rydygier, „Gaz. Lek.” 1900 s. 470; Kruczkowski S., Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austriackich, Lw. 1935; Mane A., Ludwik Rydygier (1850–1920), „Problemy” 1951 s. 408; Maniszewski W., Dzieje antyseptyki i aseptyki, „Arch. Hist. Filoz. Med.” 1989 z. 2 s. 277; Namysłowski L., Zasługi Rydygiera na polu chirurgii, „Spraw. z czynności i posiedzeń PAU” 1946 t. 47 s. 100; Nauki medyczne w sześćsetlecie Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1963 I 233–46 (fot.), II 113, 115, 120, 258–62 (fot.); Sammlung der von Dr Ludwig Ritter Rydygier von Ruedieger bis jetzt veröffentlichen Arbeiten, Lw. 1912; Smólska J., Dziak A., Historia chirurgii dziecięcej w Polsce, „Arch. Hist. Filoz. Med.” 1989 z. 2 s. 294–5; Sokół S., Ludwik Rydygier (1850–1920), W. 1961 (fot., bibliogr.); tenże, W setną rocznicę urodzin Rydygiera, „Pol. Przegl. Chirurgiczny” 1950 s. 769; Sylwetki chirurgów polskich, Wr. 1982 (fot.); Szlenk Z., Olszewski E., Kartki z historii otolaryngologii polskiej, „Arch. Hist. Filoz. Med.” 1989 z. 2 s. 308–10 (fot.); Towpik E., Krauss M., Rys historyczny polskiej chirurgii plastycznej, tamże s. 325–8 (fot.); Zakrzewski A., Sanatorium Mariówka i medycyna, Wr. 1975; Zarys dziejów chirurgii polskiej, W. 1980 (fot.); Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983 (fot.); Ziembicki W., Rydygier, „Przegl. Lek.” 1950 s. 575; – Kron. Uniw. Lwow., I–II (częściowa bibliogr.); Wojtkiewicz-Rok W., Źródła i materiały do historii Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu we Lwowie, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” 1986 s. 522–4, 529; – Wspomnienia pośmiertne i nekrologi z r. 1920: „Gaz. Lek.” nr 40–3 s. 261–3 (L. Kryński), s. 263–4 (B. Sawicki), „Lekarz Wojsk.” nr 35/6 (L. Skubiszewski), „Lwow. Tyg. Lek.” s. 61 (H. Schramm), „Przegl. Lek.” z. 4 (L. Kryński); – „Goniec Niedzielny i świąteczny” 1890 nr 60 (portret F. Kowaliszyna).

Stanisław Marian Brzozowski